ศึกษาประมวลรัษฎากร ด้วยตนเอง ตอนที่ 7

ประมวลรัษฎากร: โมเดล “ขนมชั้นห่อใบตอง”

ขนมชั้น ห่อใบตอง เป็นขนมไทยที่ไม่มีใครเหมือนและถือเป็นเอกลักษณ์ของไทยที่ควรได้รับการยกย่องเชิดชู

อาจเปรียบ “ประมวลรัษฎากร” ในฉบับที่เป็นรูปเล่มได้ว่าเป็นประดุจ “ขนมชั้นห่อใบตอง” ได้ดังนี้

ในส่วนที่เป็น หน้าปก คำนำของผู้เรียบเรียง สารบัญ ซึ่งไม่ใช้ตัวเนื้อแท้ของกฎหมายตามประมวลรัษฎากร ก็จะเทียบได้กับ “ใบตอง” ที่ห่อหุ้มขนมชั้นไว้ที่ด้านใน  และ

ในส่วนของ เนื้อหาที่เป็นตัวบทกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับ “ประมวลรัษฎากร” ที่จำแนกเป็นชั้นๆ ทั้งในส่วนของกฎหมายแม่บท หรือบทบัญญัติ และกฎหมายลูก หรืออนุบัญญัติ ที่มีลำคับศักดิ์ของกฎหมายต่างกันในแนวดิ่ง ก็สามารถเทียบได้กับเนื้อ “ขนมชั้น” ที่แยกได้เป็นชั้นๆ ฉันใดก็ฉันนั้น กล่าวคือ

ประมวลรัษฎากรเป็นส่วนต่อท้ายของพระราชบัญญัติให้ใช้บทบัญญัติแห่งประมวลรัษฎากร พ.ศ. 2481 ก็จะได้ขนมชั้นมา 2 ชั้นคือ

ชั้นแรก ได้แก่ พระราชบัญญัติให้ใช้บทบัญญัติแห่งประมวลรัษฎากร พ.ศ. 2481 เนื้อขนมชั้นชั้นนี้อาจจะบางเพราะ (ใส่แป้งเข้าไปน้อย) มีเพียง 6 มาตรา เท่านั้น แต่ก็บรรจุความหอมหวานของรสชาดขนมชั้นไว้ครบครัน สิ่งนั้นก็คือ

-     รูปแบบของ “ประมวลกฎหมาย” ที่ได้รับการบัญญัติขึ้นภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครองแผ่นดิน ในวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 เป็นต้นมา

-     “เจตนารมณ์ในการตราบทบัญญัติแห่งประมวลรัษฎากร” ซึ่งบัญญัติไว้ในวรรคแรกหรือย่อหน้าแรกแห่งพระราชบัญญัติให้ใช้บทบัญญัติแห่งประมวลรัษฎากร พ.ศ. 2481

-     การบัญญัติให้ใช้ประมวลรัษฎากรที่ตราไว้ต่อท้ายเป็น “กฎหมาย” อันเป็นผลให้ประมวลรัษฎากรมีลำดับศักดิ์เป็นพระราชบัญญัติเช่นเดียวกับพระราชบัญญัติให้ใช้บทบัญญัติแห่งประมวลรัษฎากร พ.ศ. 2481

-     ประวัติศาสตร์การจัดเก็บภาษีก่อนใช้บังคับบทบัญญัติแห่งประมวลรัษฎากร รูปแบบของประมวลทุกฉบับ ทำให้เห็นรอยต่อของกฎหมายภาษีอากรดั้งเดิม (Classical Tax Laws) และกฎหมายภาษีอากรสมัยใหม่ (Modernize Tax Laws)

-     อาจเปรียบได้ว่าวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2482 นั้น เป็นวันเริ่มต้น “การรัษฎากรสมัยใหม่” อย่างแท้จริง หรือ หลักกิโลเมตร (Mile Stone) ของระบบภาษีสรรพากรยุคใหม่ (สิ้นสุดยุคภาษีอากรแบบดั้งเดิม)

-     บทเฉพาะกาล ที่สะท้อนว่าเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงในเรื่องใดก็ตามที่ต้องมีการดำเนินการอย่างต่อเนื่อง ให้ระลึกไว้เสมอว่าต้องมีบทเฉพาะกาล เพื่อมิให้เกิดความเสียหายที่จะเกิดขึ้นอันเป็นผลกระทบจาการยกเลิกกฎหมายเก่าและใช้กฎหมายใหม่ 

ชั้นที่สอง “ประมวลรัษฎากร” แยกเป็นชั้นใหญ่ๆ ได้เป็น 2 ลักษณะ ซึ่งในปัจจุบันประมวลรัษฎากรประกอบด้วยมาตราต่างๆ 311 มาตรา คือ

-     ลักษณะ 1 ข้อความเบื้องต้น ตั้งแต่มาตรา 1 ถึงมาตรา 4 ทศ รวม 26 มาตรา

-     ลักษณะ 2 ภาษีอากรฝ่ายสรรพากร ตั้งแต่มาตรา 5 ถึงมาตรา 129 และบัญขีอัตราอากรแสตมป์ รวม 285 มาตรา

ลักษณะ 1 ข้อความเบี้องต้น ตั้งแต่ประเดิมเริ่มแรกมีเพียง 4 มาตรา คือ มาตรา 1 ถึงมาตรา 4 เท่านั้น ต่อมาได้มีการแทรกมาตรา 3 ทวิ ถึงมาตรา 3 จตุทศ อีก 13 มาตรา และมาตรา 4 ทวิ ถึงมาตรา 4 ทศ อีก 9 มาตรา จึงรวมเป็น 26 มาตรา ดังที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน

ลักษณะ 2 ภาษีอากรฝ่ายสรรพากร นั้นเอง ก็ยังแยกออกเป็นหมวดต่างๆ ตั้งแต่หมวด 1 ถึงหมวด 6 รวม 7 หมวด (เพราะมีการเพิ่มหมวด 1 ทวิ คณะกรรมการวินิจฉัยภาษีอากร ตั้งแต่มาตรา 13 ทวิ ถึงมาตรา 13 อัฏฐ รวม 7 มาตรา) อีกด้วย และภายในแต่ละหมวดต่างๆ ของลักษณะ 2 ตั้งแต่หมวด 2 ถึงหมวด 6 เว้นแต่หมวด 5 ก็ยังแยกย่อมออกเป็นส่วนๆ คือ

หมวด 1 บทเบ็ดเสร็จทั่วไป ตั้งแต่มาตรา 5 ถึงมาตรา 13 รวม 14 มาตรา

หมวด 1 ทวิ คณะกรรมการวินิจฉัยภาษีอากร ตั้งแต่มาตรา 13 ทวิ ถึงมาตรา 13 อัฏฐ รวม 7 มาตรา

หมวด 2 วิธีการเกี่ยวแก่ภาษีอากรประเมิน ตั้งแต่มาตรา 14 ถึงมาตรา 37 ตรี รวม 32 มาตรา แบ่งย่อยออกเป็น “ส่วน” อีก 3 ส่วนดังนี้

-     มาตรา 14 ถึงมาตรา 16 ไม่มีส่วนรองรับ

-     ส่วน 1   การยื่นรายการและการเสียภาษีอากร ตั้งแต่มาตรา 17 ถึงมาตรา 27 จัตวา รวม 16 มาตรา

-     ส่วน 2   การอุทธรณ์ ตั้งแต่มาตรา 28 ถึงมาตรา 34 รวม 7 มาตรา

-     ส่วน 3   บทกำหนดโทษ (ทางอาญา) ตั้งแต่มาตรา 35 ถึงมาตรา 37 ตรี รวม 6 มาตรา

หมวด 3 ภาษีเงินได้่ ตั้งแต่มาตรา 38 ถึงมาตรา 76 ทวิ และบัญชีอัตราภาษีเงินได้ รวม 62 มาตรา แบ่งย่อยออกเป็น “ส่วน” อีก 3 ส่วนดังนี้

-     ส่วน 1   ข้อความทั่วไป ตั้งแต่มาตรา 38 ถึงมาตรา 39 รวม 2 มาตรา

-     ส่วน 2   การเก็บภาษีจากบุคคลธรรมดา ตั้งแต่มาตรา 40 ถึงมาตรา 64 และบัญชีอัตราภาษีเงินได้ (1) รวม 39 มาตรา

-     ส่วน 3   การเก็บภาษีจากบริษัทและห้างหุ้นส่วนนิติบุคคล ตั้งแต่มาตรา 65 ถึงมาตรา 76 ทวิ และบัญชีอัตราภาษีเงินได้ (2) รวม 21 มาตรา

-     บัญชีอัตราภาษีเงินได้

หมวด 4 ภาษีมูลค่าเพิ่ม ตั้งแต่มาตรา 77 ถึงมาตรา 90/5 รวม 115 มาตรา แบ่งย่อยออกเป็น “ส่วน” อีก 14 ส่วน แต่ละส่วนขึ้นเลขมาตราใหม่ ดังนี้

-     ส่วน 1   ข้อความทั่วไป ตั้งแต่มาตรา 77 ถึงมาตรา 777/5 รวม 6 มาตรา

-     ส่วน 2   ความรับผิดในการเสียภาษี ตั้งแต่มาตรา 78 ถึงมาตรา 78/3 รวม 4 มาตรา

-     ส่วน 3   ฐานภาษี ตั้งแต่มาตรา 79 ถึงมาตรา 79/7 รวม 8 มาตรา

-     ส่วน 4   อัตราภาษีมูลค่าเพิ่ม ตั้งแต่มาตรา 80 ถึงมาตรา 80/2 รวม 3 มาตรา

-     ส่วน 5   การยกเว้นภาษีมูลค่าเพิ่ม ตั้งแต่มาตรา 81 ถึงมาตรา 81/3 รวม 4 มาตรา

-     ส่วน 6   ผู้มีหน้าที่เสียภาษีและการคำนวณภาษี ตั้งแต่มาตรา 82 ถึงมาตรา 82/18 ราม 19 มาตรา

-     ส่วน 7   การยื่นแบบและการชำระภาษี ตั้งแต่มาตรา 83 ถึงมาตรา 83/10 รวม 11 มาตรา

-     ส่วน 8   เครดิตภาษีและการขอคืนภาษีมูลค่าเพิ่ม ตั้งแต่มาตรา 84 ถึงมาตรา 84/4 รวม 5 มาตรา

-     ส่วน 9   การจดทะเบียนภาษีมูลค่าเพิ่ม ตั้งแต่มาตรา 85 ถึงมาตรา 85/19 รวม 20 มาตรา

-     ส่วน 10 ใบกำกับภาษี ใบเพิ่มหนี้ ใบลดหนี้ ตั้งแต่มาตรา 86 ถึงมาตรา 86/14 รวม 15 มาตรา

-     ส่วน 11 การจัดทำรายงานและเก็บรักษาหลักฐานและเอกสาร ตั้งแต่มาตรา 87 ถึงมาตรา 87/3 รวม 4 มาตรา

-     ส่วน 12 อำนาจเจ้าพนักงานประเมิน ตั้งแต่มาตรา 88 ถึงมาตรา 88/6 รวม 7 มาตรา

-     ส่วน 13 เบี้ยปรับ-เงินเพิ่ม ตั้งแต่มาตรา 89 ถึงมาตรา 89/3 รวม 4 มาตรา

-     ส่วน 14 บทกำหนดโทษ ตั้งแต่มาตรา 90 ถึงมาตรา 90/5 รวม 6 มาตรา

หมวด 5 ภาษีธุรกิจเฉพาะ ตั้งแต่มาตรา 91 ถึงมาตรา 91/21 รวม 22 มาตรา

หมวด 6 อากรแสตมป์ ตั้งแต่มาตรา 103 ถึงมาตรา 129 และบัญชีอัตราอากรแสดมป์ รวม 33 มาตรา แบ่งย่อยออกไปอีก 3 ส่วน ดังนี้

-     มาตรา 103 ไม่มีส่วนรองรับ

-     ส่วน 1   การเสียอากร ตั้งแต่มาตรา 104 ถึงมาตรา 112 รวม 12 มาตรา

-     ส่วน 2   บทเบ็ดเตล็ด ตั้งแต่มาตรา 113 ถึงมาตรา 123 ตรี รวม 13 มาตรา

-     ส่วน 3   บทลงโทษ ตั้งแต่มาตรา 124 ถึงมาตรา 129 รวม 7 มาตรา

-     บัญชีอัตราอากรแสตมป์

ขนมชั้น ชั้นต่อๆ ไป ได้แก่ อนุบัญญัติ หรือกฎหมายลูก ก็ยังมีหลายระดับประกอบด้วยดังนี้

-     พระราชกฤษฎีกา ออกตามความในประมวลรัษฎากร   

-     กฎกระทรวง ฉบับที่ ... (พ.ศ. ....) ออกตามความในประมวลรัษฎากร

-     ประกาศกระทรวงการคลัง และระเบียบกระทรวงการคลัง

-     คำวินิจฉัยของคณะกรรมการวินิจฉัยภาษีอากร (ซึ่งมีปลัดกระทรวงการคลังเป็นประธาน)  

-     คำสั่งกรมสรรพากรที่ ท.ป. .../เลข พ.ศ….

-     ประกาศอธิบดีกรมสรรพากร ว่าด้วยกรณีและประเภทภาษีอากรต่างๆ ตามประมวลรัษฎากร

ก็จะได้ขนมชั้นห่อใบตองที่มีเนื้อหาน่าลองลิ้มชิมรสชาดว่าจะหวานหอม นุ่มนวล และได้กลิ่นอายของภูมิปัญญาไทยไปบ้าง

อนึ่ง ในเนื้อขนมชั้นดังกล่าว อาจมีผงฝุ่นที่แม้ไม่ใช่เนื้อขนมชั้นแต่หากรับประทานเข้าไปก็ไม่เป็นพิษเป็นภัยได้ อาทิ คำสั่งกรมสรรพากรที่ ป. .../เลข พ.ศ. ย่อคำพิพากษาฎีกา หรือคำตอบข้อหารือของกรมสรรพากร ความเห็นของผู้รวบรวม ไว้ด้วย